Từ ngày 01/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024 chính thức có hiệu lực, đánh dấu bước cải cách quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam. Với nhiều nội dung thay đổi mang tính chiến lược, luật mới không chỉ mở rộng phạm vi bao phủ BHXH mà còn bảo vệ tốt hơn quyền lợi người lao động, đồng thời yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc trách nhiệm của mình.

Trong bài viết này, NIC Global sẽ cập nhật đầy đủ, chi tiết và dễ hiểu nhất các điểm mới nổi bật của Luật BHXH 2024. Bài viết hướng đến cả người lao động và người sử dụng lao động – những đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp từ luật này.

I. MỞ RỘNG ĐỐI TƯỢNG THAM GIA BHXH BẮT BUỘC

1. Hợp đồng lao động từ 01 tháng trở lên đều phải tham gia BHXH

Theo Luật BHXH 2024, người lao động có hợp đồng từ đủ 01 tháng trở lên (không phân biệt loại hình, tên gọi hợp đồng) đều bắt buộc tham gia BHXH nếu có nội dung trả lương, chịu quản lý, điều hành từ một bên.

2. Bổ sung các nhóm đối tượng mới

• Lao động làm việc không trọn thời gian, nhưng thu nhập từ lương không thấp hơn mức lương tối thiểu dùng để đóng BHXH.
• Chủ hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh.
• Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, thành viên HĐQT, giám đốc… của HTX, liên hiệp HTX – cả hưởng và không hưởng lương.
• Vợ/chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước đi cùng cán bộ ngoại giao đi công tác nhiệm kỳ.

3. Lao động nước ngoài

Người nước ngoài làm việc tại Việt Nam có HĐLĐ từ đủ 12 tháng trở lên sẽ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, trừ các trường hợp:

• Di chuyển nội bộ doanh nghiệp.
• Đã đủ tuổi nghỉ hưu tại thời điểm ký hợp đồng.
• Điều ước quốc tế có quy định khác.

II. MỨC THAM CHIẾU THAY CHO “MỨC LƯƠNG CƠ SỞ”

Luật mới thay thế khái niệm “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu” – là mức tiền làm căn cứ tính mức đóng và hưởng BHXH.

• Mức tham chiếu do Chính phủ quy định.
• Được điều chỉnh dựa trên: chỉ số giá tiêu dùng (CPI), tăng trưởng kinh tế, khả năng ngân sách và Quỹ BHXH.
• Trước khi bãi bỏ mức lương cơ sở, mức tham chiếu tạm thời bằng mức lương cơ sở hiện hành.

III. CHẾ ĐỘ HƯU TRÍ: LINH HOẠT VÀ BAO PHỦ HƠN

1. Giảm điều kiện hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm

Điều này giúp nhiều lao động lớn tuổi hoặc gián đoạn đóng BHXH dễ đạt điều kiện về thời gian hơn, được hưởng lương hưu trọn đời.

2. Chế độ trợ cấp hưu trí xã hội

• Công dân từ 75 tuổi trở lên, hoặc từ 70 tuổi nếu thuộc hộ nghèo/cận nghèo, không hưởng lương hưu, sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội hàng tháng.
• Ngân sách nhà nước đóng BHYT, hỗ trợ mai táng phí khi qua đời.

3. Trợ cấp hàng tháng cho người không đủ điều kiện hưu trí

• Người đã đến tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH, nếu không rút BHXH một lần, có thể yêu cầu nhận trợ cấp hằng tháng từ chính số tiền đã đóng.
• Mức hưởng ít nhất bằng mức trợ cấp hưu trí xã hội.

IV. BHXH TỰ NGUYỆN: THÊM CHẾ ĐỘ HƯỞNG, MỞ RỘNG HỖ TRỢ

1. Bổ sung chế độ thai sản và TNLĐ

• Trợ cấp thai sản: 2 triệu đồng/con với người sinh con hoặc thai chết lưu từ 22 tuần tuổi.
• Trợ cấp tai nạn lao động: theo quy định Luật An toàn, vệ sinh lao động.
• Hỗ trợ đặc biệt: Phụ nữ dân tộc thiểu số hoặc có chồng là người dân tộc thiểu số, thuộc hộ nghèo khi sinh con được hỗ trợ thêm từ Chính phủ.

2. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện

• Công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên, không thuộc diện BHXH bắt buộc và không đang hưởng lương hưu.
• Người đang tạm hoãn HĐLĐ (nếu không thỏa thuận tham gia BHXH bắt buộc trong thời gian đó).

V. XỬ LÝ NGHIÊM VI PHẠM: CHẬM ĐÓNG, TRỐN ĐÓNG BHXH

Luật BHXH 2024 đưa ra quy định rõ ràng, chi tiết và mạnh mẽ hơn về hành vi vi phạm:

1. Chậm đóng BHXH

Doanh nghiệp bị coi là chậm đóng nếu:

• Không đóng đúng hạn (quá hạn theo chu kỳ: tháng, quý hoặc 6 tháng).
• Không đăng ký đủ lao động tham gia BHXH trong 60 ngày sau thời điểm phải đăng ký.

Xử lý:

• Phải nộp tiền chậm đóng + lãi 0,03%/ngày.
• Bị xử phạt hành chính, không được xét khen thưởng.

2. Trốn đóng BHXH

Gồm các hành vi như:

• Không đăng ký, khai thấp số lao động.
• Khai tiền lương đóng BHXH thấp hơn thực tế.
• Cố tình không đóng sau khi được đôn đốc.

Xử lý:

• Buộc truy thu đủ số tiền + lãi 0,03%/ngày.
• Có thể bị xử phạt hình sự.
• Không được nhận danh hiệu thi đua, khen thưởng.

VI. THAY ĐỔI QUYỀN, TRÁCH NHIỆM NGƯỜI THAM GIA VÀ SỬ DỤNG LAO ĐỘNG

1. Người lao động

• Theo dõi quá trình đóng BHXH, được cung cấp thông tin hằng tháng.
• Được quyền từ chối nhận chế độ nếu không có nhu cầu.
• Có trách nhiệm kê khai trung thực khi đăng ký.
• Có thể ủy quyền hợp pháp nhận lương hưu trong tối đa 12 tháng.

2. Doanh nghiệp/Người sử dụng lao động (NSDLĐ)

• Phải đăng ký BHXH bắt buộc đúng quy định.
• Trả sổ BHXH giấy cho NLĐ.
• Phối hợp xác nhận quá trình đóng khi NLĐ nghỉ việc.
• Cung cấp thông tin kịp thời cho cơ quan BHXH.
• Bồi thường nếu vi phạm gây thiệt hại cho NLĐ.

VII. CHẾ ĐỘ ỐM ĐAU, THAI SẢN: THIẾT THỰC VÀ NHÂN VĂN

1. Ốm đau

• Bao gồm nhiều trường hợp mới: tai nạn ngoài giờ, hiến mô/tạng, chăm con dưới 7 tuổi…
• Nghỉ nửa ngày vẫn được tính trợ cấp.
• Thời gian nghỉ không còn giới hạn 180 ngày như trước.
• Trường hợp bệnh dài ngày vẫn được hưởng chế độ với mức thấp hơn.

2. Thai sản

• Mở rộng đối tượng: chồng có vợ mang thai hộ, trường hợp vô sinh…
• Người nhận nuôi con nuôi dưới 6 tháng được nhận trợ cấp 1 lần nếu không nghỉ việc.
• NSDLĐ và NLĐ phải đóng BHXH trong thời gian NLĐ đi làm trước thời hạn nghỉ sinh.
• Thai chết khi sinh đôi trở lên vẫn được tính đầy đủ số con để hưởng trợ cấp.

VIII. HƯỞNG BHXH MỘT LẦN: CÓ ĐIỀU KIỆN RÕ RÀNG

Người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ 01/7/2025 chỉ được rút BHXH một lần nếu thuộc các trường hợp:

• Đủ tuổi hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng.
• Ra nước ngoài định cư.
• Mắc bệnh hiểm nghèo.
• Suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên.
• Sau 12 tháng không còn tham gia BHXH bắt buộc hay tự nguyện.

Khuyến khích NLĐ không rút một lần để:

• Được hưởng lương hưu trọn đời.
• Có BHYT suốt thời gian hưu trí.
• Được hưởng trợ cấp hằng tháng nếu chưa đủ điều kiện nhận lương hưu.

IX. CHẾ ĐỘ TỬ TUẤT: LINH HOẠT HƠN, ĐẢM BẢO QUYỀN LỢI

1. Mức trợ cấp mai táng và tuất hằng tháng

• Mức trợ cấp tuất một lần cao hơn nếu chết trong 2 tháng đầu nhận hưu (tối đa 48 tháng lương hưu).
• Người đang hưởng hưu hoặc tạm dừng hưởng vẫn được hỗ trợ mai táng, trợ cấp tuất.

2. Quyền lựa chọn của thân nhân

• Khi đủ điều kiện nhận tuất hằng tháng, thân nhân có quyền lựa chọn nhận một lần nếu có lợi hơn.

X. VAI TRÒ QUẢN LÝ CỦA UBND CÁC CẤP

Lần đầu tiên, Luật BHXH 2024 quy định rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương:

• Tổ chức tuyên truyền, giám sát thực hiện luật.
• Đưa chỉ tiêu phát triển BHXH vào kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội.
• Chỉ đạo xử lý vi phạm tại địa phương.

XI. KHIẾU NẠI, TỐ CÁO VỀ BHXH

• Người dân có thể khiếu nại đến cơ quan hành chính, cơ quan BHXH hoặc khởi kiện ra tòa án.
• Chủ tịch UBND cấp tỉnh xử lý tố cáo về hành vi vi phạm BHXH trước năm 1995.

Luật BHXH 2024 là bước tiến quan trọng trong việc hiện đại hóa, nhân văn hóa và minh bạch hóa chính sách an sinh xã hội tại Việt Nam. Với người lao động, đây là cơ hội đảm bảo an toàn tài chính khi về già. Với doanh nghiệp, đây là trách nhiệm và cũng là cơ sở xây dựng môi trường làm việc bền vững, giữ chân nhân tài.

NIC Global khuyến nghị:

• Người lao động cần theo dõi, kiểm tra quá trình đóng BHXH của mình.
• Doanh nghiệp cần rà soát quy trình đăng ký, đóng BHXH và cập nhật chính sách mới.

Cùng nhau chuẩn bị kỹ lưỡng cho những thay đổi quan trọng từ 01/7/2025.

Để biết thêm thông tin, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua: